سیكلامن Cyclamen Persicum

نام سیكلامن در هر منابعی كه ذكر شده پسوند پرسیكوم Persicum یعنی ایرانی را به همراه دارد. سیكلامن یك گیاه ملی و ارزشمند ایرانی است. 


گونه­های سیكلامن عبارتند از :

1.سیكلامن ایرانی؛
2.سیكلامن پرورشی؛
3.سیكلامن پات پنت (گلدانی).

سیكلامن ایرانی یك گیاه بومی فلات ایران است. شكل اولیه این گیاه در جنگل­های شمال ایران از چالوس تا لاهیجان دیده می‌شود، و نیز در بعضی از جنگل‌های استان گلستان پراكنده است.
سیكلامن یك گیاه زمستان گل است و با توجه به ارزش و اهمیت گیاهان زمستان گل یا پات ­پلنت­های زمستانه این گیاه جایگاه خوبی در ایران برای تولید، پرورش و صادرات به كشور­های متقاضی دارد. سیكلامن گیاه وسیع‌الرشد اما كند رشد بوده و نیاز به یك دوره نسبتاً طولانی برای گل دهی و ورود به فاز زایشی دارد. هم‌چنین این گیاه در تمام مراحل رشد تا زمان گل‌دهی احتیاج به مراقبت ویژه دارد. 

روند رشد رویشی تا مرحله گل‌دهی

سیكلامن ایرانی دارای بذر­های سیاه رنگ، ریز و زاویه­دار است و در یك بستر بسیار سبك، نرم و كم عمق كشت می­شوند. با انجام مراقبت­های اولیه حدود 28 تا 35 روز بعد جوانه می­زند. اولین گیاه جوانه زده بذری، برگ ریز بشكل یك برگ كوچك اولیه یا یك غده بسیار ظریف، كوچك و كم رنگ با ریشه ظریف دارد. تمام اندام­های گیاه نیاز به مراقبت دارند تا یك سیكلامن غده‌دار و پر گل پرورش یابد. بعد از این مرحله، گیاهان یك برگی را به گلدان‌های استكانی انتقال می­دهند. زمانی كه گیاه چهار برگی دارای غده‌ی گیاهی رشد یافته و آماده برای انتقال به گلدان بزرگتری باشد شكل برگ­ها بتدریج از حالت اولیه خارج شده و برگ­ها به طرف كامل شدن و توسعه یافتن پیش می­روند. در مرحله هشت برگی، یك بار دیگر گیاهان را به گلدان­هایی با قطر حدود 15 سانتیمتر كه در اصطلاح باغبانی گلدان­های خیاری گفته می‌شوند، منتقل می­كنند. این مرحله كه مصادف با ماه 14 و 15 زندگی گیاه می‌باشد بتدریج شرایط برای به گل رفتن گیاه آماده می‌شود. در طی مرحله رویشی، مواد غذایی كافی بخصوص نیتروژن و پتاسیم ضروری است. در 6 هفته قبل از گل ­دهی درجه حرارت محیط پرورشی باید در حدود 12 تا 15 درجه سانتی‌گراد باشد تا جوانه­های گل در حدود ماه‌های آذر تا دی ظاهر شوند.
تعداد بسیار زیاد شاخه­های گل دهنده‌ی این گیاه از ویژگی‌های انحصاری آن می‌باشد. سیكلامن جزء معدود گیاهانی است كه بیش از 80 شاخه گل در هر بوته تولید می­كند، كه این شاخه­های گل یكی از پتانسیل­های قابل توسعه و قوی در راه بهبود كیفیت و توسعه كشت و كار این گیاه محسوب می­شود.
بعد از ظهور و شكفتن گل­ها مراقبت از رشد رویشی ادامه پیدا می­كند. سیكلامن گیاهی است كه همزمان با رشد زایشی، رشد رویشی دارد. از آنجا كه تعداد شاخه­های گل تولید شده با تعداد برگ‌های تولید شده رابطه مستقیم دارد در نتیجه هر چه به تعداد برگ­ها افزوده شود، تعداد گل­ها هم بیشتر خواهد شد، همین موضوع سبب می­شود كه رشد رویشی در طی دوره زایشی مورد توجه و اهمیت واقع شود.
از نكات قابل توجه در پرورش سیكلامن حفظ و نگهداری آن از باكتری­ها و عوامل قارچی است. سیكلامن‌های مبتلا به برخی از آلودگی­های باكتریایی دچار مرگ برگی خواهند شد. لذا پیشگیری از چند طریق صورت می‌گیرد. 

پیشگیری

- استریل كردن خاك؛
- مجزا بودن گلخانه؛
- جلوگیری از تردد بی­ مورد كارگران در گلخانه.

گل­های سیكلامن جزء معدود گل­هایی است كه در زمان رسیدن، تولید اتیلن نمی­كنند. این یك فاكتور بسیار مهم و قابل توجه در پرورش گیاه است. گیاهی كه بطور طبیعی اتیلن ناچیز تولید می­كند دوام و عمر بسیار بالایی خواهد داشت. به این ترتیب در طی یك دوره طولانی از اول آذر ماه تا هر زمانی كه درجه حرارت در حدود 18 تا 20 درجه سانتی‌گراد بطور یكنواخت نگه داشته شود گیاهان پر گل وجود خواهند داشت لذا بدین منظور از گلخانه­های سرد و یا گلخانه­هایی كه سیستم گرمایی خیلی فعالی ندارند استفاده می­كنند. پرورش سیكلامن در گلخانه اختصاصی خودش انجام می‌شود.
در مراحل مختلف رشد رویشی گیاه، نیازهای تغذیه­ای متفاوتی برای سیكلامن‌ها وجود دارد. در مراحل اولیه رشد تا 8 برگی افزودن ppm 200 نیتروژن و ppm 150 پتاسیم بطور ثابت به آب آبیاری هر هفته توصیه شده است. در زمان گل‌دهی نیز مقدار نیتروژن به ppm 100 تقلیل و مقدار پتاسیم به حدود ppm 200 افزایش یابد. بنابراین اهمیت مواد غذایی مخصوصاً ماكروالمنت‌ها (پرمصرف‌ها) Macroelements در رشد این گیاه بارز است.
سیكلامن به محیطی با نور غیرمستقیم آفتاب ولی نور متوسط نیاز دارد. نورهای شدید و طولانی مدت باعث سوختگی گیاه و عدم رشد برگ­­های گیاه می­شوند. با مقایسه 4 نوع سیكلامن روشن شد كه سیكلامن قرمز دوام بیشتری به حالت گل بریده دارد. كلاً دوام گل­های بریده سیكلامن از بقیه شاخه بریده­ها بیشتر است. نگهداری گل­های بریده سیكلامن در صورتی با موفقیت همراه است كه برخلاف گیاهان دیگر، دم‌گل گیاه بریده نشده باشد. به عبارت دیگر به روی ساقه گل دهنده گیاه به اصطلاح عمل كاتینگ انجام نشده باشد و دم‌گل مستقیماً از روی غده گیاه كَنده شده باشد.
تنها نگهدارنده مناسب برای این گیاه مصرف اتانول (الكل طبی) برای پیشگیری از بیماری­های باكتریایی و انسداد آوندها است.
سیكلامن بوسیله بذر تكثیر می­شود اما در این روش تكثیر دو مشكل عمده وجود دارد كه عبارتند از :
عدم جوانه زنی موفق و سریع بذرها، بدلیل وجود جنین نوع خطی یا لینیر امبریو Linear embryo در گیاه است. برای كمك به جوانه‌زنی بذرها تیمار با اسید جیبریلیك با غلظت ppm 50 نتایج خوبی داده است.
بذرگیری گل­های سیكلامن كامل بوده اما مادگی آن‌ها از نوع سوزنی و بسیار باریك است. پرچم‌ها به شكل یك مثلث و قلب، مادگی را در برگرفته­اند. لذا برای اینكه گرده افشانی گیاه با موفقیت انجام شود باید گیاه را تكان دهند تا دانه­های گرده روی كلاله ریخته شود. یا اینكه پرچم‌ها را مصنوعاً جدا كنیم و بساك‌ها را روی كلاله تكان دهیم. روش دیگر تكثیر گیاه سیكلامن بوسیله غده­های گیاه است. سیكلامن جزء گل­های فصلی (یكساله) یا دائمی نیست بلكه یك گیاه غده­دار است. اصطلاحاً به چنین غده­هایی پیاز­های كاذب اطلاق می­شود. این گونه پیازها نسبت به سرما مقاوم نیستند و تولید پیازچه هم نمی­كنند. بنابراین با قطعه قطعه كردن پیازها گیاه تكثیر می­شود. اما هر سال پس از رشد پیاز یا غده و تولید گل، و ورود به فصل تابستان گیاه به استراحت می­رود. بدین ترتیب كه در ابتدا فاصله آبیاری را طولانی كرده و در نهایت آبیاری را بطور كامل قطع می­كنند. 3-2 هفته گیاه را در مرداد ماه بدون آبیاری در یك محل سایه آفتاب درختان قرار می‌دهند. بعد از این مدت غده­ها را از خاك خارج می­كنند و بخش­های هوایی قدیمی را از غده جدا می­كنند و دوباره در یك خاك مناسب می­كارند. لذا این عملیات را می­توان 4-3 سال ادامه داد. ولی معمولاً بعد از پایان سال سوم یا چهارم كیفیت و تعداد گل­ها كاهش پیدا می­كند. به همین دلیل هر غده سیكلامن را بیش از دو سال برای كشت و كار استفاده نمی­كنند. از آنجا كه مراقبت تابستانه این گیاه كار ساده­ای نیست و امكان از بین رفتن غده در تابستان وجود دارد از آن به عنوان گیاه دائمی نام برده نمی­شود.
ارقام وحشی سیكلامن پنج گلبرگ دارند، گل برگ واژگون به رنگ‌های صورتی، بنفش و سفید می‌باشد. اما ارقام پرورشی دارای برگ­های بسیار درشت و متنوع بوده و برای مدت طولانی به گل می‌روند. در ارقام وحشی گل­دهی برای مدت كوتاهی است كه در هر بار تعداد محدودی گل تولید می‌شود. اما در ارقام پرورشی دوره‌ی گل‌دهی تا زمانی كه درجه حرارت وضعیت مطلوبی دارد، وجود دارد.
در سیكلامن وحشی میوه روی دم‌گل كاملاً پیچیده (بصورت فنر) وجود دارد و این فنر كمك می‌كند كه كپسول در حالت كاملاً حفاظت شده باقی بماند تا بذر گیاه برسد.
هم‌چنین در سیكلامن پرورشی دم‌گل‌ها آسیب‌پذیرند و در مقابل آبیاری زیاد یا عوامل باكتریایی سقوط كرده و در نتیجه بذرها از بین می‌روند.